Malarstwo w okresie baroku wyróżnia zupełnie inne podejście do problemu światła i cienia. W okresie renesansu malarze rozróżniali:
- lume universale – światło dzienne, rozporoszone
- lume particolare – światło skupione, może być sztuczne (latarnia, kaganek) lub naturalne wpadające przez mały otwór do pomieszczenia
Leonardo da Vinci pisał, że lume particolare jest dla malarstwa niedobre, bo daje ostre kontrasty jasności i ciemności. W renesansie unikano więc w obrazach kontrastów światła i cienia, wrażenia mroku, niejasności. Choć w późnych obrazach Tycjana występują efekty luministyczne. Tycjan maluje sceny nocne z kilkoma źródłami światła (kaganki, pochodnie, nimby). Światła i cienie w obrazach Tycjana są kontrastowe, nadają dynamikę i nastrój. Tycjan znakomicie oddaje bogactwo efektów takich jak: iskrzenie, migotanie, refleksy świetlne. I wreszcie Tycjan maluje pierwsze nokturny – sceny w nocy, ale nie ma w nich całkowitej ciemności, zawsze w mroku majaczą jakieś kształty. I te niezrozumiałe w renesansie obrazy Tycjana staną się wzorem dla malarzy w okresie baroku.
Geneza barokowego malarstwa
Na genezę malarstwa barokowego składa się: weneckie traktowanie światła i koloru jako czynników współzależnych oraz maniera tenebrosa. Tenebryzm został zastosowany po raz pierwszy przez Caravaggia. Maniera tenebrosa wprowadza ostre, gwałtowne kontrasty światła i cienia, uzależnienia od nich kompozycję obrazu, wprowadza też duże połacie całkowitej ciemności w obrazie. Innymi słowy tenebryzm to sposób ujęcia kompozycji malarskiej w ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wyłaniają się z mrocznego tła za pomocą ostrego światłocienia.
Malarstwo w okresie baroku w krajach katolickich
XVII wiek to czas kontrreformacji. Kraje katolickie propagują sztukę religijną. Hiszpania stawia wyłącznie na sztukę religijną. Religijne malarstwo hiszpańskie jest wręcz ascetyczne, fanatycznie skrajnie, by jak najlepiej służyć w walce z “niewiernymi”. W barokowym malarstwie hiszpańskim występuje gama kolorów stłumionych, upodobanie do ciemnego, neutralnego tła. Malarze unikają w tym okresie “pięknych barw” czyli kolorów tęczowych. Na obrazach dominują ekstazy świętych, męczeństwa, wizje, ostatnie komunie błogosławionych, pokuta. Wszystko zatopione w ciemności, co jest wyrazem pesymistycznej filozofii, ponurej religijności narodu.
Barokowe malarstwo w krajach protestanckich
Zupełnie inaczej rozwija się malarstwo w protestanckiej Holandii. Nie ma tu kultu świętych, ani dworu królewskiego. Rozwija się malarstwo pejzażowe, martwa natura, maluje się codzienne życie mieszczaństwa.
O historii malarstwa opowiadałam w Galerii Pod Okiem w Warszawie. Był to trzeci wykład z cyklu: “Zarys historii malarstwa europejskiego”
